Năm 2015, TS Phạm Thanh Tùng (SN 1992, Hà Nội) tốt nghiệp ngành bác sĩ đa khoa tại Đại học Y Hà Nội và sớm xác định con đường chuyên sâu trong lĩnh vực y tế công cộng. Nhờ học bổng toàn phần từ Quỹ Giáo dục Việt Nam (VEF), anh theo học Thạc sĩ Dịch tễ học và Thống kê tại Đại học Johns Hopkins, và sau đó tiếp tục chương trình tiến sĩ tại Harvard chuyên sâu về dịch tễ ung thư.
Trong 5 năm học tập và làm việc tại Mỹ, anh không chỉ là nghiên cứu sinh mà còn trực tiếp tham gia giảng dạy sau đại học và phát triển chương trình đào tạo.
Tháng 5/2024, anh cùng vợ, cũng là đồng môn và học giả VEF quyết định trở về Việt Nam, mang theo hành trang không chỉ là tri thức mà còn là cam kết lâu dài với nghiên cứu và giáo dục.
Hiện nay, anh là giảng viên tại Đại học VinUni, với ưu tiên hàng đầu là thúc đẩy những nghiên cứu ứng dụng và đào tạo thế hệ sinh viên y khoa có tư duy toàn cầu ngay trên chính đất nước mình.
Chào anh Thanh Tùng, trên hành trình gần 16 năm theo đuổi Y học, đâu là thời điểm mang tính bước ngoặt với anh, khiến anh nhìn nghề và chính mình, theo một cách rất khác?
Điều thực sự khiến tôi ấn tượng nhất là khoảng đầu năm tư, khi tôi có cơ hội tham gia một chương trình trao đổi sinh viên tại Thụy Điển. Tôi theo học một khóa sản phụ khoa kéo dài 10 tuần ở đó. Và phải nói, chính khoảng thời gian này đã làm thay đổi rất nhiều thế giới quan của tôi, tôi bắt đầu nghĩ về việc mai này mình sẽ trở thành một người như thế nào.
Ở đó, chúng tôi làm việc như những sinh viên Y bình thường. Mỗi tuần, tôi đều tham gia seminar cùng sinh viên đến từ nhiều quốc gia khác. Chủ đề một buổi khiến tôi rất nhớ là về sàng lọc ung thư cho phụ nữ, họ có chương trình sàng lọc ung thư cổ tử cung và ung thư vú. Gần như các nước đều có. Chỉ có nước mình và một nước châu Phi của 1 sinh viên khác là chưa có. Và lúc ấy, chúng tôi không có gì để nói khi bàn đến chủ đề đó.
Và sau đó, điều gì khiến anh quyết định theo đuổi con đường y tế công cộng thay vì làm bác sĩ lâm sàng?
Sau chuyến đi ấy, khi tôi trở lại Việt Nam và đi lâm sàng chuyên ngành ung thư, tôi nhìn thấy rõ thực trạng phần lớn bệnh nhân ung thư đến viện khi bệnh đã ở giai đoạn muộn, bệnh đã nặng. Lúc ấy, tôi bắt đầu tự hỏi, nếu mình trở thành một bác sĩ lâm sàng, bác sĩ điều trị ung thư, thì liệu mình có thể làm được gì nhiều cho một bệnh nhân khi ung thư đã ăn vào xương? Khi có đầy đủ máy móc, phác đồ điều trị hiện đại thì chất lượng sống họ còn lại được bao nhiêu? Nhiều người bán cả nhà, cả cửa… chỉ để kéo dài vài năm sống. Trong khi, đáng ra mình có thể tiếp cận ung thư theo một cách khác, phát hiện sớm hơn.
Tôi nhớ như in một hôm đi lâm sàng tại Viện K ở Quán Sứ. Máy xạ trị phải chạy 24/7, lượng bệnh nhân rất đông. Một hôm giữa mùa hè, máy hỏng, kỹ thuật viên đang sửa chữa, bệnh nhân phải chờ. Tôi có vào hỏi bệnh một bệnh nhân theo phân công của thầy cô, bác ấy bị ung thư giáp giai đoạn 3. Là sinh viên, tôi hỏi bệnh, làm bệnh án. Có một câu hỏi của bác khiến tôi đau đáu: “Bây giờ bác bị ung thư ở giai đoạn này, cuộc đời của bác chẳng biết được mấy năm nữa. Có đổ thêm tiền điều trị cũng không biết có bị tái đi tái lại hay không. Nhưng điều bác lo là: Liệu con cái của bác có bị ung thư như bác không?”. Bác hỏi: “Có cách nào để con cái bác giảm tỉ lệ ung thư về sau đi không, để không phải chịu số phận như bác đang phải chịu?”.
Lúc đó, tôi không có câu trả lời cho bệnh nhân. Thầy cô tôi cũng không có. Y văn cũng không có đầy đủ. Và chính câu hỏi ấy trở thành câu hỏi nghiên cứu đi theo tôi xuyên suốt từ thời sinh viên cho đến khi tôi làm tiến sĩ.
Liệu một người có tiền sử gia đình bị ung thư, nếu sống khoa học, không hút thuốc, không rượu bia, ăn uống lành mạnh, vận động đều đặn thì nguy cơ có thể giảm về mức của người bình thường không? Liệu có cách nào “xóa đi” lịch sử bệnh tật nằm trong gen hay không? Đây là câu hỏi tôi luôn theo đuổi. Điều này cũng là lý do tôi chọn đi theo hướng y tế công cộng, dịch tễ học ung thư, phòng chống ung thư về sau.
Anh đã nỗ lực như thế nào để đi tìm lời giải cho câu hỏi đó?
Toàn bộ đề tài tiến sĩ của tôi xoay quanh đúng chủ đề ấy. Trong đề tài, tôi sử dụng một bộ dữ liệu rất lớn ở Mỹ, được tổng hợp từ khoảng 100.000 y tá và 50.000 bác sĩ từ năm 1986 đến nay. Kết quả nghiên cứu của tôi cho thấy, riêng với ung thư đại trực tràng ở nữ giới, nếu theo đuổi một lối sống lành mạnh thì khoảng cách nguy cơ giữa người có tiền sử gia đình ung thư và người không có vẫn tồn tại, luôn cách nhau khoảng 1–2% nguy cơ. Nghĩa là, với nữ giới, bạn không thể “xóa sạch” hoàn toàn dấu ấn di truyền chỉ bằng lối sống.
Nhưng với nam giới, kết quả lại hoàn toàn khác. Nếu một người đàn ông duy trì lối sống lành mạnh suốt 30 năm, gần như không còn sự khác biệt nào về nguy cơ ung thư giữa người có tiền sử gia đình và người không có. Điều này cho thấy nam giới cực kỳ nhạy cảm với yếu tố lối sống. Tức là, với nam giới, nếu sống lành mạnh, gần như bạn có thể “xóa sạch” lịch sử của gen xấu khỏi cơ thể mình. Đó là một trong những kết quả quan trọng mà chúng tôi tìm ra.
Giờ đây, chúng ta có thể tự tin nói với bệnh nhân rằng, thật sự việc đi theo lối sống lành mạnh mang lại hiệu quả rõ ràng và ảnh hưởng đến cả thế hệ sau.
Vâng, anh từng chia sẻ rằng có một thời điểm trong chuyến học tập tại Thụy Điển, anh bắt đầu định hình rõ hơn về con người mà mình muốn trở thành. Vậy khi ấy, anh đã thấy mình muốn trở thành người như thế nào?
Khi ấy, tôi chưa biết chính xác câu trả lời nằm ở đâu. Nhưng tôi biết chắc một điều: câu trả lời không còn nằm trong bệnh viện nữa, mà mình sẽ phải đi nghiên cứu, thuyết phục làm thế nào để đưa chương trình sàng lọc ung thư vào bảo hiểm y tế. Những điều này cần có bằng chứng khoa học để thuyết phục. Và tôi nghĩ, mình có thể sẽ là người có thể tạo ra những bằng chứng ấy.
Động lực nào thúc đẩy anh cần đi xa hơn, học sâu hơn, đến những nơi như Harvard, Johns Hopkins thay vì dừng lại ở những gì đã có?
Tất cả bắt nguồn từ những câu hỏi về ung thư tôi đặt ra. Để trả lời được những câu hỏi ấy một cách nghiêm túc, tôi nhận ra rằng, mình cần một nền tảng nghiên cứu bài bản hơn, hệ thống hơn.
Tôi biết, nếu muốn đi đến tận cùng với những câu hỏi mình theo đuổi, tôi phải tìm đến nơi có thể cung cấp cho tôi đúng kiến thức và tư duy tôi cần. Không chỉ để làm nghiên cứu cho riêng mình, mà để sau này, khi trở về, tôi có thể góp phần thay đổi hệ thống giáo dục trong lĩnh vực y tế công cộng tại Việt Nam.
Quãng thời gian học tập tại Johns Hopkins và Harvard đã mang đến cho anh những trải nghiệm như thế nào?
Khi đó, tôi cũng đi học những trường có ranking cao ở trên thế giới. Tôi mới thấy thấm thía một điều là chưa chắc mình học ở trường top 100 đã khác gì so với trường top 10. Chất lượng của khoá học, textbook, slide, bài giảng ở những trường top 100, top 50,… có lẽ giống nhau.
Vậy thì, điều gì tạo nên sự khác biệt, tại sao mọi người vẫn phải đến Harvard hay các trường top 1, top 2 để học? Về sau tôi nhận ra, điều quan trọng không chỉ nằm ở chương trình học hay giảng viên, mà nằm ở chính những người học cùng mình là ai.
Trong một lớp học, giáo sư có nói một câu mà đến giờ tôi vẫn nhớ: “Trong lớp học này có hơn 200 năm kinh nghiệm làm việc được chia sẻ, mỗi sinh viên mang đến vài năm kinh nghiệm từ những bối cảnh hoàn toàn khác nhau. Và các bạn sẽ học được từ nhau nhiều hơn học được từ chúng tôi”.
Thật sự là như vậy. Có bạn từng làm ở tổ chức bác sĩ không biên giới, có người làm nghiên cứu tại các viện nghiên cứu lâu đời, có người công tác tại vùng sâu vùng xa. Mỗi người mang đến một kinh nghiệm khác nhau, họ chia sẻ mang đến những kinh nghiệm mà những câu chuyện mà trước đó tôi chưa từng nghe. Trong khóa học thạc sĩ của tôi thì sinh viên cao tuổi là một bác sĩ 70 tuổi đã về hưu, bác ấy từng làm giám đốc chuyên môn ở bệnh viện. Đến khi nghỉ hưu, bác chuyển sang làm sức khỏe toàn cầu. Tôi học được rất nhiều từ những người có nhiều năm kinh nghiệm như vậy, mỗi buổi ăn trưa, mỗi buổi uống cà phê với nhau đều ra một câu chuyện, một bài học.
Và đó chính là điều tôi có được từ việc đi học ở những ngôi trường hàng đầu, không chỉ là kiến thức, mà là những mối quan hệ bền vững, lâu dài.
Bên cạnh những mối quan hệ, đâu là những bài học quý giá nhất mà anh nhận thấy mình đã học được trong thời gian ở những môi trường học thuật hàng đầu như Harvard?
Những bài học quý giá nhất mà tôi nhận được ở Harvard thật ra không nằm ở kiến thức. Điều tôi học được nhiều nhất và làm theo đến tận bây giờ là cách làm việc, hướng dẫn sinh viên. Tôi nhìn vào các giáo sư, xem họ như hình mẫu cho mình, học được rất nhiều chỉ từ cách họ hỏi han hàng tuần, quan tâm đến tôi như một người bạn, từ sức khỏe, công việc đến tâm trạng. Đó không còn là mối quan hệ giữa sếp với nhân viên. Đó là một mối quan hệ mentoring đúng nghĩa.
Phẩm chất của người mentor là như thế nào là điều tôi học được nhiều nhất trong quá trình học tập ở nước ngoài. Và bây giờ tôi cũng cố gắng theo chuẩn mực đó. Chỉ có những người mentor tốt mới đào tạo được những sinh viên thế hệ sau tốt.
Từ những chi tiết nhỏ đấy tôi cũng học được rất nhiều, làm sao để mình trở thành một người thầy tốt hơn, một người hướng dẫn tốt hơn? Và tôi nghĩ, may mắn lớn nhất khi được học ở những ngôi trường đại học tốt nhất là họ tập trung được những người tử tế nhất. Tôi học được nhiều nhất từ sự tử tế của họ. Với tôi, đó là điều quan trọng không kém so với kiến thức mà mình học.
Được biết anh trở về Việt Nam vào năm 2024. Vậy quyết định này là một cơ duyên bất ngờ hay đã nằm trong kế hoạch từ trước của anh?
Cả tôi và gia đình chưa bao giờ có ý định ở lại nước ngoài lâu dài. Kế hoạch ban đầu của chúng tôi là học tập, tích lũy thêm kinh nghiệm trong khoảng tối đa 2-3 năm, rồi nhất định sẽ quay về.
Thời điểm đó, tôi quay về sớm hơn kế hoạch một chút. Nhưng đồng thời, khi trở lại, tôi nhận ra môi trường cũng ổn nên chúng tôi quyết định: không cần chờ thêm một vài năm “lấy kinh nghiệm” nữa. Dù có những cơ hội ở lại, tôi vẫn chọn quay về.
Khi quay trở về Việt Nam làm việc, anh cảm thấy như thế nào về môi trường cũng như cơ hội? Anh đặt cho mình những mục tiêu cụ thể?
Ở Việt Nam, tôi thấy mình vẫn có thể tìm được một sự cân bằng nhất định giữa công việc và cuộc sống. Tôi vẫn làm điều mình muốn làm mà không cảm thấy bị vắt kiệt sức lao động với những yêu cầu chung của hệ thống.
Tôi không đặt mục tiêu quá lớn lao cho bản thân. Tôi chỉ mong mình là một giảng viên bình thường, một nhà nghiên cứu bình thường để cống hiến cho khoa học. Nếu trong chuyên ngành thì mình cũng tự đặt mục tiêu cho mình theo từng năm của sự nghiệp để theo dõi tiến độ của mình. Quan trọng hơn hết, ở đây, tôi vừa được là nhà khoa học toàn cầu vừa được đóng góp xây dựng quê hương.
Mong muốn, mục tiêu lớn nhất của tôi khi về nước là góp phần xây dựng một môi trường học thuật, trường đại học, các viện nghiên cứu cho phép những người trẻ đam mê học thuật, nghiên cứu có thể học tập, làm nghiên cứu ngay trong nước mà không cần phải ra nước ngoài.
Anh cảm thấy thế nào về công việc giảng dạy và nghiên cứu của mình ở thời điểm hiện tại?
Tôi vẫn tiếp tục theo đuổi nghiên cứu về ung thư và các bệnh không lây nhiễm. Tôi khá hài lòng với công việc hiện tại vì đây vẫn là con đường tôi đã lựa chọn và theo đuổi từ trước đến bây giờ. Một điều khiến tôi cảm thấy may mắn là môi trường giảng dạy và nghiên cứu ở Việt Nam hiện nay đã khác rất nhiều so với 10 – 15 năm trước.
Thế hệ trẻ như chúng tôi, từng được đào tạo ở nước ngoài, giờ có nhiều không gian và điều kiện hơn để làm việc, để cống hiến. Sinh viên cũng có nền tảng tiếng Anh tốt hơn, nhờ đó, tôi có thể hướng dẫn các bạn làm nghiên cứu từ rất sớm.
Nguồn lực, cơ hội học thuật và hợp tác nghiên cứu cũng nhiều hơn so với thời tôi còn học đại học. Và với tôi, đó chính là một điểm sáng.
Điều gì khiến anh cảm thấy hứng thú nhất trong việc nghiên cứu và giảng dạy?
Điều khiến tôi cảm thấy vui và phù hợp nhất khi làm nghiên cứu và giảng dạy, chính là khoảnh khắc nhìn thấy sinh viên của mình đạt được thành công. Các bạn giành được học bổng, nhận các giải thưởng nghiên cứu, báo cáo các nghiên cứu và trở thành những nhà nghiên cứu độc lập. Đó là điều khiến tôi cảm thấy vui nhất, hơn so với việc mình tự đạt được những thành công ấy.
Nếu chia sẻ một điều gì đó đến các bạn trẻ, đặc biệt là sinh viên, anh muốn nhắn nhủ điều gì?
Tôi nghĩ điều quan trọng nhất là các bạn phải chủ động hơn, học nhiều hơn, và tìm hiểu kỹ hơn về ngành nghề mình muốn theo đuổi.
Ngày xưa, tôi đã dành rất nhiều thời gian để tham gia các diễn đàn quốc tế, nơi những người đã học và làm trong ngành chia sẻ câu chuyện thật, kinh nghiệm thật. Tôi đọc rất kỹ về các hình mẫu nghề nghiệp, về những người có hồ sơ thành công trong lĩnh vực mình theo đuổi. Họ cần những kỹ năng gì? Họ đã làm gì để đạt được vị trí đó?
Từ những thông tin mà mình thu thập, mình có định hướng cho bản thân rằng mình cần phải làm điều gì để đạt được mục tiêu của mình. Tôi nghĩ đây là điều quan trọng, mình muốn trở thành người như thế thì – cần những bước như thế nào để thực hiện. Và tôi nghĩ, đó chính là điều mà nhiều bạn trẻ hiện nay vẫn còn thiếu.
Trong công việc, anh có nguyên tắc hay phương châm nào mà anh luôn theo đuổi không?
Phương châm của tôi trong công việc là khi bắt tay vào bất kỳ công việc nào tôi luôn tìm hiểu đâu là cách làm tốt nhất, phù hợp nhất và chuẩn nhất để làm việc này. Tôi không chọn con đường tắt, không chạy theo những giải pháp “nhanh nhất” ở hiện tại nếu chúng có thể gây ra hệ lụy về lâu dài.
Anh cảm thấy như thế nào về ý nghĩa công việc của mình khi theo đuổi y học, nghiên cứu và giảng dạy?
Tôi nghĩ, ngành này đóng góp nhiều cho sự nghiệp chung, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng, cải thiện chất lượng sống của rất nhiều người.
Điều khiến tôi thấy ý nghĩa nhất là, những việc mình đang làm thực sự có tác động thiết thực đến cuộc sống của người khác.
Tôi không đặt nặng việc công việc nghiên cứu của mình là hơn những công việc khác trong xã hội. Mỗi người cùng chung tay đóng góp, đất nước nhất định sẽ phát triển hơn.
Trân trọng cảm ơn những chia sẻ của anh!
Đọc bài gốc tại đây.
