Số lượng lớn nhưng chất lượng yếu
Ngày 13/6, các tiêm kích Israel bất ngờ thực hiện đợt không kích xuyên sâu vào lãnh thổ Iran, nhắm tới các cơ sở quân sự, nhà máy hạt nhân và cả những mục tiêu cấp cao thuộc giới lãnh đạo quốc phòng nước này. Đây là lần đầu tiên kể từ sau Chiến tranh Iran – Iraq năm 1988 mà máy bay đối phương công khai xâm nhập không phận Iran để tấn công quy mô lớn.
Trong bối cảnh đó, năng lực của lực lượng Không quân Iran, với quy mô lên đến hơn 300 chiến đấu cơ, thuộc hàng đông nhất khu vực, lập tức trở thành tâm điểm chú ý. Tuy nhiên, theo giới quan sát quốc phòng, số lượng đông đảo ấy không thể che giấu được sự thật: lực lượng này quá cũ kỹ, yếu thế và không phù hợp để đối đầu với các đối thủ hiện đại như Israel.
F-14 Tomcat của Iran. Ảnh Radio Free Europe
Nguồn gốc phần lớn đội hình tiêm kích Iran có từ thập niên 1970, thời điểm cuối cùng của triều đại Pahlavi khi Tehran chi tiêu quốc phòng cực kỳ mạnh tay và có quan hệ thân thiết với Mỹ. Sau cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979, Iran bị bao vây bởi lệnh cấm vận, mất quyền tiếp cận với các dòng tiêm kích hiện đại.
Trong suốt hơn 40 năm qua, Tehran chỉ mua được tổng cộng ba phi đội rưỡi máy bay thế hệ sau: hai phi đội MiG-29 từ Liên Xô, một phi đội J-7M từ Trung Quốc và nửa phi đội cường kích Su-24M. Tất cả đều được nhập về cuối thập niên 1980 và đến nay đều đã lạc hậu so với tiêu chuẩn chiến tranh hiện đại.
Hiện tại, Không quân Iran vận hành tổng cộng 15 phi đội tiêm kích chủ lực, gồm 5 phi đội F-4D/E Phantom II, 3 phi đội F-5E/F Tiger II, 2 phi đội F-14 Tomcat, 2 phi đội MiG-29A/UB, cùng 1 phi đội J-7M và 1 phi đội Su-24MK. Ngoài ra còn có một phi đội hỗn hợp Mirage F-1E và F-5E/F, cùng một phi đội cường kích Su-22 hiện đại hóa trực thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng.
Trong số này, chỉ có 4 phi đội, gồm MiG-29 và F-14 là có radar thế hệ sau. Còn lại đều sử dụng radar cơ khí quét chậm, vốn đã lỗi thời và dễ bị gây nhiễu trong môi trường tác chiến điện tử hiện đại.
Lạc hậu về công nghệ, kém hiệu quả trong phòng không
Đặc biệt, F-14 là tiêm kích duy nhất của Iran có thể triển khai tên lửa không đối không dẫn đường chủ động. Tuy nhiên, loại tên lửa AIM-54 Phoenix kèm theo từ thập niên 1970 hiện đã bị đánh giá là lỗi thời, với hiệu quả thực chiến rất hạn chế.
Trong những năm gần đây, Iran tuyên bố đã phát triển tên lửa Fakour-90 với khả năng dẫn đường chủ động tầm xa, nhưng năng lực thật sự của loại vũ khí này vẫn là điều chưa rõ ràng.
MiG-29 của Iran. (Ảnh: Reddit)
MiG-29 của Iran hiện sử dụng tên lửa R-27 cho không chiến ngoài tầm nhìn, nhưng dòng tên lửa này cũng bị xem là “đã bị lộ thiết kế” cho phương Tây sau khi NATO tiếp nhận các phi đội Warsaw cũ. Do cả MiG-29 và F-14 đều đã bị phương Tây tiếp cận kỹ thuật, việc vô hiệu hóa cảm biến và gây nhiễu hệ thống của chúng được cho là không quá khó với các đối thủ như Mỹ và Israel.
Dù vậy, lực lượng tiêm kích Iran vẫn có thể gây ra một số khó khăn trong kịch bản đối phương tấn công tổng lực. Với số lượng lên tới hơn 300 chiếc, chúng buộc đối phương phải phân tán hoả lực, tiêu tốn thêm tên lửa hành trình để đánh phủ đầu nhiều căn cứ, đồng thời phải mang theo lượng lớn tên lửa không đối không cùng thùng dầu phụ nếu muốn áp sát không phận Iran.
Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Iran từ lâu đã chuyển trọng tâm phòng thủ từ không quân sang tên lửa mặt đất, phòng không tầm xa và các dòng UAV tự sát. Trong chiến lược phòng thủ hiện đại của Tehran, tiêm kích chỉ đóng vai trò thứ yếu, chủ yếu dùng cho các nhiệm vụ tấn công hải quân.
Đáng chú ý, Iran đã nội địa hóa thành công tên lửa hành trình dựa trên công nghệ Trung Quốc để tích hợp cho các tiêm kích F-4D/E, biến chúng thành lực lượng tấn công biển có sức răn đe đáng kể.
Su-35 có đủ thay đổi cục diện?
Kỳ vọng hiện đại hóa không quân Iran bắt đầu hồi sinh sau khi lệnh cấm vận vũ khí của Liên hợp quốc hết hiệu lực năm 2020. Tình hình chiến sự tại Ukraine từ năm 2022 càng thúc đẩy mối quan hệ giữa Tehran và Moskva, khi Nga ngày càng phụ thuộc vào UAV Iran trong khi giảm dần khả năng chịu sức ép từ phương Tây.
Su-35 của Nga. (Ảnh: Militarnyi)
Tháng 1/2025, Iran chính thức xác nhận đã đặt mua tiêm kích Su-35 của Nga. Dù không phải dòng tiêm kích mạnh nhất hiện nay, nhưng Su-35 vẫn được đánh giá vượt trội so với toàn bộ phi đội hiện tại của Iran nhờ radar mảng pha quét chủ động, khả năng đối đầu tiêm kích tàng hình và tên lửa R-77-1 tầm xa. Theo các nguồn tin chưa xác nhận, tổng số lượng đặt mua có thể lên đến 64 chiếc, tương đương hơn 4 phi đội mới.
Vấn đề còn lại là thời gian và tốc độ triển khai. Việc Iran mất tới gần 5 năm kể từ khi cấm vận chấm dứt, mới chính thức đặt hàng lô tiêm kích hiện đại đầu tiên bị xem là một bước chậm chiến lược.
Trong bối cảnh căng thẳng với Israel ngày càng leo thang và khả năng đối đầu với Mỹ luôn hiện hữu, sự chậm trễ ấy khiến kế hoạch tấn công Iran của đối phương trở nên dễ tính toán hơn.
Các nhà hoạch định quân sự Israel hoàn toàn nắm được năng lực từng phi đội Iran và biết rõ rằng những chiếc F-5, F-4 hay J-7 khó lòng tạo ra khác biệt trên bầu trời hiện đại. Chỉ khi Su-35 bắt đầu xuất hiện trong biên chế, Iran mới có thể bước đầu xây dựng lại thế răn đe chiến lược – điều mà họ đã đánh mất từ ba thập kỷ trước.
Đọc bài gốc tại đây.
