Mới đây, Đài CNA của Singapore dẫn thông tin từ Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia cho biết Timor-Leste đang tiến gần hơn đến việc thực hiện mong muốn lâu dài của mình là gia nhập khối Đông Nam Á và có thể trở thành quốc gia thành viên thứ 11 vào tháng 10 của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).
Cụ thể, Ngoại trưởng Malaysia Mohamad Hasan đã phát biểu như vậy bên lề hội nghị thượng đỉnh Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Kuala Lumpur rằng Dili (thủ đô của Timor-Leste) đã “đạt được tiến bộ có ý nghĩa trong việc thực hiện lộ trình” để gia nhập.
Timor-Leste là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới và vẫn còn nhiều lo ngại về việc liệu nước này có thể tham gia một cách có ý nghĩa vào chương trình nghị sự phát triển của ASEAN hay không.
Tuy nhiên, các bộ trưởng ngoại giao của khối đã lên tiếng “ủng hộ mạnh mẽ việc Timor-Leste trở thành thành viên đầy đủ của ASEAN, đặc biệt là trong những nỗ lực nhằm đáp ứng các tiêu chí còn lại”, Ngoại trưởng Mohamad phát biểu, sử dụng tên tiếng Bồ Đào Nha của quốc gia này.
Đài CNA cũng nêu thêm nhà ngoại giao hàng đầu của Malaysia không cung cấp thông tin chi tiết về các vấn đề còn tồn tại nhưng tư cách thành viên đầy đủ có thể được trao tại cuộc họp khu vực tiếp theo của ASEAN vào tháng 10 năm nay do Malaysia chủ trì.
Ông Mohamad cho biết các quốc gia thành viên ASEAN “sẽ bắt đầu tiến hành các thủ tục pháp lý trong nước nhằm hoàn tất quá trình gia nhập của Timor-Leste tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 47 và các hội nghị thượng đỉnh liên quan vào tháng 10, hy vọng là như vậy”.
Timor-Leste là quốc gia trẻ nhất ở Đông Nam Á, giành được độc lập từ Indonesia vào năm 2002 sau 24 năm bị chiếm đóng.
Kinh tế Timor-Leste còn nhiều trở ngại do cơ sở hạ tầng
Đằng sau không khí hân hoan về mặt chính trị, một sự thật gai góc hơn về kinh tế đang hiện hữu. Ngay trên chặng đua nước rút về đích, Timor-Leste đang phải đối mặt với một cuộc chiến thầm lặng nhưng khốc liệt ngay bên trong nền tài chính của quốc gia.
“Hiệu suất kinh tế của Timor-Leste cho thấy sự tiến triển đáng kể vào năm 2024, với Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) tăng 4% so với mức 2,4% của năm 2023. Sự tăng trưởng này phản ánh động lực đang diễn ra nhờ tăng chi tiêu công, đầu tư và ổn định kinh tế vĩ mô”, trang web của Chính phủ Timor-Leste cho biết.
Nền kinh tế Timor-Leste phụ thuộc một cách áp đảo vào ngành dầu khí. Theo các báo cáo của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), khu vực dầu khí chiếm phần lớn trong GDP, chiếm hơn 90% tổng kim ngạch xuất khẩu và tài trợ cho gần như toàn bộ ngân sách nhà nước.
Để quản lý nguồn thu khổng lồ này, Timor-Leste đã thành lập Quỹ Dầu mỏ (Petroleum Fund) vào năm 2005. Đây là một quỹ tài sản quốc gia với mục tiêu quản lý nguồn thu từ dầu mỏ một cách minh bạch và bền vững cho các thế hệ tương lai.
Theo dữ liệu công khai từ Ngân hàng Trung ương Timor-Leste (BCTL), tính đến cuối tháng 4/2025, tổng tài sản của Quỹ Dầu mỏ là 18,43 tỷ USD.
Luật pháp Timor-Leste quy định một mức rút tiền gọi là “Thu nhập Bền vững Ước tính” (ESI), thường được tính là 3% tổng tài sản của quỹ. Tuy nhiên, trong nhiều năm, chi tiêu của chính phủ đã liên tục vượt xa ngưỡng ESI này.
Báo cáo tham vấn theo Điều IV của IMF và các phân tích của Diễn đàn Đông Á (East Asia Forum) đã nhiều lần cảnh báo rằng nếu xu hướng này tiếp diễn, Timor-Leste sẽ đối mặt với một “vách đá tài khóa” (fiscal cliff) khi quỹ cạn kiệt nhanh hơn dự kiến và các mỏ dầu hiện tại ngừng sản xuất.
Sự phụ thuộc này tạo ra một mô hình kinh tế dễ bị tổn thương trước biến động giá năng lượng toàn cầu và tính hữu hạn của tài nguyên thiên nhiên.
Mặc dù đóng góp nhỏ vào GDP, khu vực kinh tế phi dầu mỏ lại là nơi sử dụng phần lớn lực lượng lao động của đất nước, đặc biệt là ở các vùng nông thôn.
Theo Ngân hàng Thế giới, nông nghiệp là ngành sử dụng nhiều lao động nhất nhưng chủ yếu vẫn là nông nghiệp tự cung tự cấp với năng suất thấp. Cà phê là sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu quan trọng nhất, được đánh giá cao về chất lượng hữu cơ, nhưng sản lượng còn khiêm tốn.
Timor-Leste có tiềm năng du lịch rất lớn với cảnh quan thiên nhiên hoang sơ. Tuy nhiên, ngành này vẫn còn sơ khai do cơ sở hạ tầng (đường sá, khách sạn, sân bay) chưa phát triển. Khu vực dịch vụ và xây dựng có tăng trưởng, nhưng phần lớn là kết quả thứ cấp từ các dự án chi tiêu công của chính phủ, vốn được tài trợ bởi quỹ dầu mỏ.
Ngành sản xuất gần như không tồn tại, chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong nền kinh tế.
Báo cáo “Triển vọng Phát triển Châu Á 2025” của ADB dự báo kinh tế phi dầu mỏ sẽ tăng trưởng, nhưng nhấn mạnh rằng sự tăng trưởng bền vững chỉ có thể đạt được thông qua các cải cách cơ cấu sâu rộng để thúc đẩy khu vực tư nhân.
ADB dự báo GDP của Timor-Leste tăng 3,8% vào năm 2026. Tuy nhiên, các con số này phụ thuộc nhiều vào mức độ giải ngân chi tiêu công của chính phủ.
Lạm phát đã hạ nhiệt so với mức đỉnh trước đó, nhưng Ngân hàng Thế giới lưu ý trong báo cáo kinh tế gần nhất rằng lạm phát giá lương thực vẫn ở mức cao, ảnh hưởng nặng nề đến các hộ gia đình nghèo.
Đọc bài gốc tại đây.
