Lần theo tiếng động dưới dòng suối nông, chuyên gia hân hoan tìm thấy loài “tuyệt chủng” hơn 130 năm

0

Khám phá “phi thường” về loài vật tưởng chừng tuyệt chủng

Theo một bài đăng 6/3/2025 trên Zookeys, các nhà nghiên cứu từ Phòng thí nghiệm Hệ thống học và Bảo tồn Động vật Herpetozoa (SyCoH) thuộc Đại học Concepción, Chile – Tiến sĩ Claudio Correa, kỹ sư về tài nguyên thiên nhiên tái tạo Edvin Riveros Riffo và nhà sinh vật học Juan Pablo Donoso đã công bố khám phá phi thường của họ về một loài vật trên tạp chí này.

Vào năm 2023, Claudio Correa và Edvin Riveros đã đi theo tuyến đường từng được nhà côn trùng học người Pháp Philibert Germain tìm thấy một loài vật đặc biệt tại Hacienda San Ignacio de Pemehue trước đây ở Vùng La Araucanía, Chile. Theo đó, họ tới khu vực Pemehue, đi vào một khu điền trang cũ nhưng cả ngày chưa tìm được gì. Mãi tới nửa đêm, họ nghe thấy tiếng động lạ liền lần theo tới một suối nước ngọt. Tại đây, họ đã phát hiện hai quần thể ếch ngực gai Malleco. Ngay khi vừa thấy chúng, nhóm chuyên gia vô cùng hân hoan bởi loài ếch này đã được cho là tuyệt chủng hơn 130 năm.

Tiến sĩ Claudio Correa chia sẻ với Phys: “Việc tái phát hiện ếch ngực gai Malleco đã cho phép chúng tôi, hơn một thế kỷ sau khi loài được mô tả, thu thập những dữ liệu sinh học và sinh thái đầu tiên về loài này. Các quan sát thực địa cũng cho thấy loài lưỡng cư này đang đối mặt với nhiều mối đe dọa đáng kể và có thể được xem là loài nguy cấp.”

Đặc điểm và môi trường sống của loài ếch đặc biệt

Ếch ngực gai Malleco (tên khoa học là Alsodes vittatus) là một loài ếch thuộc họ Alsodidae, đặc hữu tại Chile, chỉ được tìm thấy ở một khu vực rất hạn chế thuộc dãy Andes vùng nam Chile. Cụ thể, loài này chỉ ghi nhận quanh khu vực Hacienda San Ignacio de Pemehue (ranh giới giữa vùng Biobío và La Araucanía), thuộc tỉnh Malleco. Các quần thể đã biết tập trung ở đầu nguồn các dòng suối nhỏ trong khu vực này, bao gồm phụ lưu suối Lancu và lưu vực sông Tupuyuntué ở độ cao khoảng 1.420 – 1.610 m so với mực nước biển. Nhìn chung, phạm vi phân bố của loài rất hẹp, chỉ khoảng 8 km², và toàn bộ đều nằm ngoài các khu bảo tồn thiên nhiên chính thức.

Loài ếch Alsodes vittatus được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1893 bởi nhà côn trùng học người Pháp Philibert Germain tại Hacienda San Ignacio de Pemehue, thuộc tỉnh Malleco, vùng La Araucanía, Chile. Ông đã thu thập ba mẫu vật và gửi chúng cho nhà tự nhiên học người Đức Rodolfo Amando Philippi, người sau đó đã mô tả loài này vào năm 1902 dưới tên Cystignathus vittatus.

Tuy nhiên, sau mô tả ban đầu, không có thêm ghi nhận nào về loài này trong hơn một thế kỷ, khiến nhiều người nghi ngờ về sự tồn tại thực sự của nó hoặc cho rằng nó đã tuyệt chủng .

Ếch ngực gai Malleco là loài ếch cỡ nhỏ có chiều dài cơ thể (từ mõm đến hậu môn) khoảng 4–5 cm ở cá thể trưởng thành. Da tương đối trơn láng, màu chủ đạo là nâu hoặc nâu xám; một số vùng có hoa văn lốm đốm hoặc vân sọc nhạt. Một đặc điểm nổi bật (cũng là ý nghĩa tên loài vittatus, tức “có vệt sọc”) là dải sọc sáng màu trắng hoặc vàng chạy dọc sống lưng. Tuy nhiên, không phải tất cả cá thể đều có vệt sọc này, có con sở hữu sọc lưng rõ rệt, trong khi nhiều cá thể khác hoàn toàn không có.

Sự đa dạng về màu sắc giữa các cá thể khá đáng chú ý: những con đực trưởng thành có thể có màu nâu nhạt pha vàng lục hoặc nâu ôliu, trong khi con non thường mang màu nâu sẫm hơn. Đáng chú ý, con đực ếch ngực gai Malleco có các gai sừng nhỏ trên ngực và ngón tay trong mùa sinh sản. Đây là đặc điểm sinh học của “ếch ngực gai” dùng để giữ chặt con cái khi giao phối.

Loài ếch này sinh sản hoàn toàn trong môi trường nước suối trên núi. Con đực phát triển gai ngực và gai ở ngón tay cái (mỏm ngón tay) trong mùa sinh sản để hỗ trợ việc ôm giữ con cái khi giao phối. Trứng được đẻ trong các dòng suối nước lạnh và phát triển thành nòng nọc sống dưới nước. Nòng nọc của loài ếch này nói chung ăn tảo bám và mùn hữu cơ, trải qua giai đoạn phát triển kéo dài có thể tới 2 năm ở dạng nòng nọc trong điều kiện suối núi lạnh.

Trong quá trình khảo sát thực địa, các nhà khoa học đã tìm thấy rất nhiều nòng nọc và cả ếch trưởng thành cùng tồn tại trong cùng dòng suối, cho thấy loài này gắn liền với nước trong suốt vòng đời. Ếch ngực gai Malleco có tập tính hoạt động về đêm: chúng ẩn mình ban ngày và chủ yếu kiếm ăn vào ban đêm dọc theo suối, điều này trùng khớp với việc các cuộc khảo sát thường được tiến hành ban đêm khi loài ếch này hoạt động tích cực nhất.

Tương tự hầu hết các loài lưỡng cư nhỏ, ếch ngực gai Malleco trưởng thành là động vật ăn thịt côn trùng. Chúng săn các loài không xương sống nhỏ trong rừng ẩm gần suối, bao gồm các loại bọ cánh cứng, mối, ruồi muỗi, nhện, chân đốt khác, chúng đặc biệt ưu tiên các ấu trùng côn trùng như bọ cánh cứng, ruồi, ngài bướm. Nòng nọc, như đã nêu, gặm thực vật thủy sinh và vụn hữu cơ trong nước để sinh tồn.

Nguy cơ tuyệt chủng loài ếch cực kỳ hiếm

Do hơn một thế kỷ không có bất kỳ ghi nhận nào về ếch ngực gai Malleco, tình trạng của loài này từng là bí ẩn và khó đánh giá. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) năm 2016 đã xếp hạng ếch ngực gai Malleco vào nhóm thiếu dữ liệu (Data Deficient – DD) vì không đủ thông tin để đánh giá nguy cấp. Việc loài ếch này “mất tích” suốt hơn 130 năm khiến nhiều nhà khoa học lo ngại nó có thể đã tuyệt chủng hoặc ít nhất là cực kỳ hiếm ngoài tự nhiên.

Tin vui là trong các năm 2023–2024, ếch ngực gai Malleco đã được tái phát hiện với một số quần thể nhỏ. Nhờ đó, giới nghiên cứu hiện có cơ sở để đề xuất đánh giá lại tình trạng bảo tồn của loài. Các chuyên gia khuyến nghị xếp loài này vào mức Nguy cấp (Endangered – EN) (thay vì giả định Cực kỳ nguy cấp (CR) trước đây) dựa trên phạm vi phân bố cực kỳ hạn chế và các mối đe dọa nghiêm trọng đang diễn ra. Ếch ngực gai Malleco hiện được coi là một trong những loài lưỡng cư hiếm nhất Nam Mỹ, với khu vực sinh sống khoảng vài km² không nằm trong khu bảo tồn và quần thể rất nhỏ; do đó loài này cần được ưu tiên bảo vệ khẩn cấp.

Mặc dù đã được tái phát hiện sau hơn một thế kỷ, loài ếch ngực gai Malleco hiện đang phải đối mặt với nhiều mối đe dọa nghiêm trọng có thể đẩy loài này tới nguy cơ tuyệt chủng nếu không có các biện pháp bảo tồn kịp thời. Mối đe dọa lớn nhất là sự mất môi trường sống do hoạt động phá rừng, đặc biệt ở khu vực Malleco, nơi các cánh rừng nguyên sinh đang bị thay thế bằng đồn điền trồng thông và các hoạt động thương mại khác, dẫn đến suy giảm độ ẩm và lớp thảm mục cần thiết cho các dòng suối nơi loài ếch này sinh sống.

Ngoài ra, việc mở rộng hoạt động nông nghiệp và chăn thả gia súc lên các vùng núi cao cũng gây tác động tiêu cực đến sinh cảnh: gia súc làm xáo trộn dòng chảy, gây ô nhiễm nước và đe dọa trứng cũng như nòng nọc của ếch. Một mối nguy khác là sự du nhập của cá hồi cầu vồng (Oncorhynchus mykiss), loài ngoại lai ăn thịt nòng nọc và ếch non, gây mất cân bằng sinh thái nghiêm trọng tại các dòng suối trên núi, nơi ếch ngực gai Malleco sinh sống.

Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu toàn cầu thể hiện qua nhiệt độ tăng và lượng tuyết giảm ở vùng Andes đang làm thay đổi chu kỳ thủy văn, khiến nhiều con suối cạn dòng vào mùa khô, ảnh hưởng trực tiếp đến nơi sinh sản và sự phát triển kéo dài của nòng nọc. Đồng thời, khí hậu ấm lên cũng làm gia tăng nguy cơ bùng phát dịch nấm chytrid, mối đe dọa nguy hiểm cho các loài lưỡng cư toàn cầu, dù hiện chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy ếch ngực gai Malleco đã bị nhiễm bệnh.

Việc phát hiện lại ếch ngực gai Malleco cũng cho thấy sự cần thiết phải đầu tư vào nghiên cứu và bảo tồn động vật hoang dã. Đó là một nhắc nhở mạnh mẽ rằng thiên nhiên có thể mang đến những bất ngờ tuyệt vời, miễn là chúng ta chú ý và chăm sóc đúng cách. Phát hiện này cũng là nguồn cảm hứng lớn cho các nghiên cứu tiếp theo về động vật lưỡng cư, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về sự cần thiết phải bảo vệ môi trường sống của các loài động vật đang bị đe dọa.

Theo Phys, Zookeys, Yahoo

Đọc bài gốc tại đây.