Nội dung chính
Lỗ hổng cảnh báo sớm trên không
Trong phiên điều trần trước Ủy ban Chuẩn chi ngân sách Thượng viện Mỹ ngày 12/6, Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth xác nhận, chương trình mua sắm máy bay cảnh báo sớm và chỉ huy trên không (AEW&C) E-7 Wedgetail cho Không quân Mỹ đã chính thức bị huỷ bỏ. Ông mô tả đây là “lựa chọn khó khăn” trong bối cảnh ngân sách eo hẹp, E-7 thì “ra đời chậm, chi phí đắt đỏ và bị đánh giá là không còn sống sót được trong chiến trường hiện đại“.
Hegseth khẳng định thay vì đầu tư vào E-7, Mỹ sẽ ưu tiên chuyển sang hệ thống ISR (tình báo, giám sát, trinh sát) dựa trên không gian, coi đó là giải pháp thay thế dài hạn. Trong thời gian chờ đợi, Hải quân Mỹ có thể đưa vào sử dụng tạm thời dòng máy bay E-2 Hawkeye – loại có kích thước và năng lực hạn chế hơn nhiều. Dù vậy, quyết định từ bỏ E-7 – vốn được coi là ‘mắt thần thế hệ mới’ để thay thế E-3 Sentry lỗi thời, đã làm dấy lên lo ngại sâu sắc trong giới chuyên gia quân sự.
Khoảng trống nguy hiểm
Trong bối cảnh Không quân Trung Quốc đẩy nhanh trang bị các dòng AEW&C hiện đại như KJ-500 và KJ-3000, còn tiêm kích J-20 đang được sản xuất hàng loạt với các biến thể ngày càng tinh vi, Mỹ lại đang tụt lại về năng lực cảnh giới đường không.
Theo nhà phân tích quân sự Abraham Abrams, sự xuất hiện của KJ-500 đã trực tiếp thúc đẩy Không quân Mỹ từ năm 2022 quyết định thay thế phi đội E-3 già cỗi bằng E-7 Wedgetail, mẫu máy bay cảnh báo sớm thế hệ mới vốn đã được Không quân Australia, Anh và Hàn Quốc lựa chọn.
Tuy nhiên, khi E-7 còn chưa được bàn giao, chương trình đã bị khai tử. Điều này tạo ra một khoảng trống đáng kể, bởi lẽ theo Tư lệnh Không quân Thái Bình Dương, tướng Kenneth Wilsbach, E-3 “không thể nhìn thấy được J-20” trong tình huống thực chiến. Trong lần chạm trán đầu tiên giữa F-35 và J-20 năm 2022, các hệ thống radar E-3 đã không thể phát hiện kịp thời máy bay tàng hình Trung Quốc để hỗ trợ tác chiến hiệu quả. Wilsbach nhấn mạnh: “E-3 không thể cung cấp lợi thế cho đơn vị khai hoả… đó là lý do vì sao tôi cần E-7“.
Một trong những yếu tố quan trọng khiến Mỹ từng coi E-7 là cấp thiết vì tiêm kích của Mỹ – đặc biệt là F-35, mang radar nhỏ hơn đáng kể so với các máy bay Trung Quốc như J-20 hay J-16. Radar của F-35 nhỏ chỉ bằng một phần ba so với F-15 hay J-20 và bằng một nửa so với J-16. Điều này khiến lực lượng Mỹ phụ thuộc rất lớn vào máy bay cảnh báo sớm trong tác chiến tầm xa, đặc biệt khi phải đối đầu với đối thủ sử dụng tiêm kích tàng hình có radar mạnh hơn.
Không gian liệu có thay thế được bầu trời?
Việc huỷ bỏ chương trình E-7 diễn ra đúng lúc Trung Quốc đang mở rộng quy mô phi đội J-20, đồng thời đẩy nhanh chương trình tiêm kích thế hệ 6. Điều này khiến quyết định của Lầu Năm Góc càng bị chỉ trích, đặc biệt trong bối cảnh ưu thế kiểm soát không gian chiến thuật của Mỹ đang bị thách thức nghiêm trọng ở Thái Bình Dương.
Bộ trưởng Hegseth cho rằng vệ tinh ISR sẽ thay thế tốt vai trò của AEW&C trong tương lai, nhưng thực tế đây là bước chuyển đầy rủi ro. Không gian là lĩnh vực ngày càng bị cạnh tranh quyết liệt, khi cả Trung Quốc và Nga đều đã chứng minh năng lực tấn công vệ tinh. Ngoài ra, vệ tinh khó có khả năng phản ứng linh hoạt và cung cấp dữ liệu theo thời gian thực như AEW&C trên không.
Sự tụt hậu về năng lực cảnh giới không chỉ đe doạ ưu thế của Không quân Mỹ, mà còn làm suy yếu cả mạng lưới phối hợp tác chiến của toàn bộ lực lượng đồng minh. Trong bối cảnh Trung Quốc không ngừng tiến lên với các nền tảng như J-20, KJ-500 hay sắp tới là tiêm kích thế hệ 6, việc Mỹ đột ngột huỷ bỏ E-7 không khác gì “tự khoá mắt mình” trước đối thủ.
Quang Hưng (Theo Military Watch)
Đọc bài gốc tại đây.
