Con số này, được nêu chi tiết trong một phân tích toàn diện được công bố đầu tháng 4 vừa qua, nhấn mạnh cách Moskva đã thách thức những dự đoán của các chuyên gia phương Tây về sự sụp đổ kinh tế và quân sự mà họ đưa ra vào đầu năm 2023.
Thay vì chỉ tập trung vào những tác động trên chiến trường, một câu hỏi sâu sắc hơn được đặt ra: Làm thế nào một quốc gia, vốn được coi là dễ bị tổn thương về kinh tế trước cuộc xung đột, lại có thể vượt qua được các dự đoán và duy trì lợi thế về tài nguyên so với phương Tây?
Câu trả lời không chỉ nằm ở quy mô của ngành mà còn nằm ở các cơ chế ẩn giấu – bắt nguồn từ lịch sử, tài chính và địa chính trị – đã thúc đẩy khả năng phục hồi này.
Lời cảnh báo từ RUSI
Báo cáo của Viện RUSI (Anh) có tựa đề “Chiến thắng trong Chiến tranh công nghiệp: So sánh Nga, Châu Âu và Ukraine, 2022 – 2024” đã cho thấy sự khéo léo của Nga trong việc chuyển cơ sở hạ tầng hiện có sang hoạt động hiệu quả trong thời chiến.
Đến tháng 5/2022, chỉ vài tháng sau khi phát động chiến dịch quân sự đặc biệt, Nga đã có một kế hoạch huy động được triển khai bài bản, với 1.400 doanh nghiệp – 75% tập trung vào sản xuất và 25% vào nghiên cứu và phát triển.
Ngày nay, những cơ sở đó đang sử dụng 4,5 triệu công nhân, để duy trì cho “xe tăng lăn bánh, đạn pháo dự trữ và máy bay không người lái bay vo ve trên bầu trời Ukraine“. Đây không phải là một sự chuyển đổi đột ngột mà là một sự thay đổi có tính toán, dựa trên nền tảng đã tồn tại hàng thập kỷ mà nhiều người ở phương Tây đã đánh giá thấp.
Khả năng thực hiện điều này của Nga phần lớn xuất phát từ di sản Liên Xô, một yếu tố đã được chứng minh là chất xúc tác thầm lặng nhưng mạnh mẽ. Trong Chiến tranh Lạnh, Liên Xô đã xây dựng một tổ hợp công nghiệp quân sự sâu rộng được thiết kế để sản xuất số lượng lớn thiết bị cho một cuộc đụng độ tiềm tàng với NATO.
Các nhà máy, chuỗi cung ứng và cấu trúc chỉ huy tập trung được thiết kế để có thể chịu được áp lực. Khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, phần lớn cơ sở hạ tầng này đã rơi vào tình trạng hư hỏng hoặc bị bỏ hoang, nhưng nó không biến mất. Nga đã tái cấp vốn cho những dự án tiềm ẩn này, một quá trình được đẩy nhanh sau khi sáp nhập Crimea vào năm 2014.
Báo cáo của RUSI lưu ý rằng, di sản từ Liên Xô đã mang lại cho Nga một khởi đầu thuận lợi, cho phép nước này kích hoạt lại các dây chuyền sản xuất và mạng lưới hậu cần vốn đã bị trì hoãn.
Ví dụ, việc sản xuất xe tăng T-72, một loại xe tăng thời Liên Xô hiện vẫn là xương sống của lực lượng thiết giáp Nga. T-72 lần đầu tiên được giới thiệu vào đầu những năm 1970, là một cỗ máy khổng lồ nặng 41 tấn được trang bị súng nòng trơn 125mm có khả năng bắn nhiều loại đạn, từ đạn nổ mạnh đến tên lửa chống tăng có điều khiển.
Mặc dù không tiên tiến bằng xe tăng M1 Abrams của Mỹ, nhưng tính đơn giản của T-72 giúp nó dễ sản xuất và bảo dưỡng với số lượng lớn. Nga đã dựa rất nhiều vào việc tân trang những mẫu xe cũ này từ các kho dự trữ khổng lồ, với ước tính cho thấy khoảng 80% lượng xe tăng được giao kể từ năm 2022 là các nền tảng cũ được hiện đại hóa thay vì chế tạo mới.
Cách tiếp cận này trái ngược hẳn với Mỹ, nơi quá trình sản xuất xe tăng Abrams mới chậm hơn và tốn kém hơn – mỗi xe tăng có giá lên tới hơn 10 triệu đô la, so với giá tân trang T-72 là dưới 1 triệu đô la mỗi chiếc.
Bên cạnh đó, hoạt động tài chính của Nga cũng là động lực quan trọng, mặc dù ít gây sự chú ý hơn. Điện Kremlin không chỉ tăng chi tiêu quốc phòng mà còn tái cấu trúc nền kinh tế để ưu tiên cho nỗ lực xung đột.
Theo báo cáo của RUSI, Moskva đã mở rộng đáng kể ngân sách quốc phòng, ước tính đạt 7,5% GDP vào năm 2024. Các khoản tín dụng do nhà nước bảo lãnh cho các công ty quốc phòng tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng, một động thái mà một số nhà phân tích ví như phiên bản nới lỏng định lượng thời chiến, trong đó tiền được bơm vào hệ thống để kích thích sản xuất.
Năm 2023, Phó Thủ tướng Nga Denis Manturov báo cáo rằng các doanh nghiệp quốc phòng đã tăng sản lượng 50% so với mức trước năm 2022.
Đồng thời, khi Mỹ và Châu Âu cắt đứt quyền tiếp cận các thành phần công nghệ cao như vi mạch – thiết yếu cho các hệ thống vũ khí hiện đại, Nga đã chuyển sang các đối tác thay thế.
Thách thức của phương Tây
So sánh điều này với châu Âu, nơi phản ứng hoàn toàn khác biệt. Báo cáo của RUSI phơi bày một châu lục đang vật lộn để bắt kịp tốc độ của Nga, bị cản trở bởi việc thiếu một kế hoạch thống nhất và hiểu rõ về chuỗi cung ứng của chính mình.
Trong khi Nga và Ukraine hoạt động theo sự phối hợp tập trung, ngành công nghiệp quốc phòng của châu Âu lại phân mảnh trên khắp các quốc gia, dẫn đến tình trạng kém hiệu quả và cạnh tranh thay vì hợp tác.
Các khoản đầu tư của châu Âu thường đổ vào các dự án tiên tiến như Hệ thống Không quân Chiến đấu Tương lai Pháp-Đức, một máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo vẫn còn nhiều năm nữa mới được triển khai, trong khi Nga tập trung vào sản xuất hàng loạt thiết bị “đủ tốt” như T-72 hoặc đạn pháo 152mm chiếm ưu thế trong các cuộc tấn công của mình.
Tuy nhiên, tốc độ sản xuất không ngừng đang gây sức ép lên cơ sở hạ tầng đang lão hóa của Moskva. Nhiều trong số 1.400 doanh nghiệp đó dựa vào máy móc thời Liên Xô và nếu không có khoản đầu tư mới đáng kể, tình trạng hao mòn có thể khiến sản lượng dừng lại.
Một phân tích năm 2024 của Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế đã cảnh báo rằng nếu tỷ lệ tổn thất hiện tại ở Ukraine vẫn tiếp diễn – ước tính hơn 2.500 xe tăng kể từ năm 2022, thì Nga có thể làm cạn kiệt kho dự trữ của Liên Xô vào năm 2026, buộc phải chuyển sang sản xuất mới tốn kém hơn.
T-90M, xe tăng hiện đại nhất của Nga, cho thấy một cái nhìn thoáng qua về thách thức này. Nặng 48 tấn và được trang bị súng 125mm được nâng cấp để có độ chính xác cao hơn, đây là một bước tiến so với T-72, nhưng chỉ có khoảng 100 chiếc được chế tạo hàng năm do hạn chế về nguồn lực.
Tình thế khó khăn của châu Âu phức tạp hơn. Sự tập trung của châu lục này vào các hệ thống cao cấp phản ánh tư duy thời bình, không phù hợp với cuộc xung đột tiêu hao đang diễn ra ở Ukraine. Leopard 2 của Đức, một xe tăng 62 tấn với pháo 120mm và hệ thống quang học tiên tiến, có thể sánh ngang với bất kỳ xe tăng nào của Nga, nhưng sản xuất chậm chạp, không đến 100 chiếc được chế tạo hàng năm.
Báo cáo của RUSI chỉ trích tình trạng kém hiệu quả này, chỉ ra rằng việc thiếu sự kiểm soát tập trung ở châu Âu đã dẫn đến sự mở rộng không đồng đều và lãng phí tài nguyên, trái ngược hoàn toàn với cách tiếp cận hợp lý của Nga.
Đối với phương Tây, những hàm ý này rất sâu sắc. Khả năng duy trì cuộc xung đột này của Nga thách thức các giả định về hiệu quả của lệnh trừng phạt và làm nổi bật những hạn chế của mô hình phòng thủ công nghệ cao trong một cuộc chiến kéo dài.
(Theo Bulgarianmilitary)
Đọc bài gốc tại đây.
