Trong một xưởng sửa chữa nhỏ hẹp, thiếu sáng tại chợ Nehru Place ở New Delhi, tiếng khoan rít lên và âm thanh của máy hàn vang vọng giữa không khí oi bức. Sushil Prasad, một kỹ thuật viên 35 tuổi, đang lau mồ hôi trên trán khi cẩn thận ghép lại “ruột gan” của một chiếc laptop cũ. Đó là công việc hàng ngày của anh: “hồi sinh” những cỗ máy bằng cách ghép nối bo mạch chủ, màn hình và pin được tận dụng từ các thiết bị cũ hoặc rác thải điện tử để tạo ra những thiết bị có thể sử dụng được với chi phí thấp.
“Hiện tại, nhu cầu về những chiếc laptop lai như vậy là rất lớn,” Prasad nói trong lúc thay thế một bo mạch chủ hỏng. “Hầu hết mọi người không quan tâm đến việc sở hữu mẫu mới nhất, họ chỉ muốn một thứ gì đó hoạt động được và không làm họ phá sản.”
Trên khắp Ấn Độ, từ các khu chợ điện tử lớn như Nehru Place (Delhi) đến Lamington Road (Mumbai), các kỹ thuật viên như Prasad đang tái sinh những chiếc laptop hỏng hóc, lỗi thời – những món đồ mà nhiều người coi là rác. Những chiếc laptop Frankenstein này – được ghép từ linh kiện của nhiều thương hiệu khác nhau – đang được bán lại cho sinh viên, người lao động tự do và các doanh nghiệp nhỏ. Với nhiều người, chúng là “phao cứu sinh” giúp tiếp cận nền kinh tế số ngày càng phát triển của Ấn Độ.
“Chúng tôi lấy các linh kiện có thể sử dụng được từ những hệ thống cũ hoặc bị bỏ đi để tạo ra một thiết bị mới hoạt động được,” Prasad giải thích. “Ví dụ, chúng tôi tận dụng các bộ phận từ bo mạch chủ cũ như tụ điện, bàn di chuột, bóng bán dẫn, điốt và một số vi mạch nhất định để sử dụng cho máy tân trang.”
Trong lúc Prasad đang nói, Manohar Singh – chủ cửa hàng và xưởng sửa chữa nơi Prasad làm việc – ngồi trên chiếc ghế gỗ ọp ẹp và mở một chiếc laptop đã được tân trang. Màn hình sáng lên, hiển thị hình ảnh rõ nét. Singh mỉm cười. Thêm một chiếc máy đã được “hồi sinh”.
“Chúng tôi thực sự tạo ra chúng từ đống phế liệu,” Singh nói. “Chúng tôi cũng nhận laptop cũ và rác thải điện tử từ các nước như Dubai và Trung Quốc, sửa lại và bán với giá bằng một nửa so với máy mới.” Theo anh, một sinh viên đại học hoặc một freelancer có thể sở hữu một chiếc laptop tốt với giá khoảng 10.000 rupee (khoảng 110 USD), thay vì phải chi tới 70.000 rupee (khoảng 800 USD) cho một chiếc mới. “Với nhiều người, chênh lệch giá đó có thể quyết định khả năng học hành hay làm việc.”
Singh nhớ lại một sinh viên ngành kỹ thuật đã đến cửa hàng vào năm ngoái, rất cần một chiếc laptop để hoàn thành khóa học. “Cậu ấy đã tiết kiệm trong nhiều tháng nhưng vẫn thiếu tiền,” anh kể. “Tôi đã lắp ráp cho cậu ấy một chiếc máy từ các linh kiện dự phòng, và cậu ấy rời đi trong nước mắt. Đó là lúc bạn biết công việc này có ý nghĩa.”
Tuy nhiên, thị trường này không tồn tại một cách biệt lập. Nó đang mắc kẹt trong cuộc chiến lớn hơn nhiều – giữa các kỹ thuật viên sửa chữa nhỏ lẻ và những tập đoàn công nghệ toàn cầu. Dù những chiếc laptop Frankenstein có thể là giải pháp cho nhiều người dùng, ngành sửa chữa lại đang gặp nhiều rào cản. Các nhà sản xuất lớn ngày càng làm khó việc sửa chữa bằng cách hạn chế quyền tiếp cận phụ tùng thay thế, sử dụng ốc vít độc quyền, và áp dụng khóa phần mềm buộc người dùng phải mua thiết bị mới.
Satish Sinha, phó giám đốc tổ chức phi lợi nhuận Toxics Link chuyên về quản lý chất thải, cho rằng những kỹ thuật viên như Prasad và Singh đang ở tuyến đầu của một cuộc chiến quan trọng hơn.
“Ấn Độ từ lâu đã có văn hóa sửa chữa – từ radio cũ đến điện thoại cũ,” Sinha nói. “Nhưng các công ty đang đẩy mạnh chủ nghĩa lỗi thời có kế hoạch, khiến việc sửa chữa khó hơn và buộc mọi người phải mua mới.”
Ông nói thêm: “Chúng ta cần khuyến khích việc tái sử dụng vật liệu như vậy. Những thiết bị lai này giúp giảm rác thải bằng cách kéo dài vòng đời sản phẩm và giảm lượng rác thải chung. Việc tái sử dụng linh kiện làm giảm nhu cầu vật liệu mới, đồng thời giảm lượng năng lượng sử dụng, khai thác tài nguyên và tác động môi trường.”
“Những linh kiện đó nếu không sẽ bị đổ ra bãi rác.”
Chính phủ Ấn Độ đã bắt đầu thảo luận về luật “quyền được sửa chữa”, được truyền cảm hứng từ những nỗ lực tương tự tại châu Âu và Hoa Kỳ. Nhưng tiến độ vẫn còn chậm, và các cửa hàng sửa chữa vẫn đang hoạt động trong tình trạng pháp lý mập mờ, thường phải tìm nguồn linh kiện từ các chợ không chính thức.
Điều đó khiến nhiều kỹ thuật viên phải dựa vào chuỗi cung ứng phi chính thức, trong đó chợ Seelampur tại Delhi – trung tâm rác thải điện tử lớn nhất Ấn Độ – là một mắt xích quan trọng để tìm phụ kiện thay thế. Seelampur xử lý khoảng 30.000 tấn rác thải điện tử mỗi ngày, mang lại việc làm cho gần 50.000 lao động phi chính thức, những người tìm kiếm các vật liệu có thể tái sử dụng.
Farooq Ahmed, một người buôn phế liệu 18 tuổi, cho biết cậu đã dành 4 năm qua để tìm linh kiện laptop cho các kỹ thuật viên như Prasad. “Chúng tôi tìm được RAM vẫn dùng được, bo mạch chủ bị lỗi nhẹ, pin vẫn còn sạc, rồi bán cho các cửa hàng điện tử,” Ahmed nói. “Nếu không có chúng tôi, tất cả mấy cái đó sẽ bị chôn lấp.”
Tuy nhiên, việc tái chế rác thải điện tử đi kèm rủi ro. Thiếu trang bị bảo hộ, người lao động thường xuyên tiếp xúc với các chất độc hại như chì, thủy ngân và cadmium. “Tôi hay ho lắm,” Ahmed nói, cười ngượng. “Nhưng biết sao được, công việc này giúp nuôi cả nhà.”
Dù rủi ro tồn tại, nhu cầu về laptop Frankenstein vẫn đang tăng. Khi nền kinh tế số của Ấn Độ tiếp tục mở rộng, nhu cầu về công nghệ giá rẻ sẽ ngày càng lớn. Nhiều người tin rằng nếu ngành sửa chữa được tích hợp vào nền kinh tế chính thức, sẽ tạo ra một cơ hội đôi bên cùng có lợi – giảm rác thải, tạo việc làm, và giúp công nghệ đến được với nhiều người hơn.
“Nếu chính phủ công nhận các cửa hàng sửa chữa độc lập, cấp quyền tiếp cận linh kiện thay thế và đặt ra tiêu chuẩn chất lượng, chúng ta có thể thay đổi cả ngành này,” ông Sinha nói.
Nhưng hiện tại, trong những xưởng sửa chữa tối tăm khắp cả nước, những người như Prasad và Singh vẫn miệt mài hồi sinh thiết bị lỗi thời, thu hẹp khoảng cách kỹ thuật số, và chứng minh rằng ở Ấn Độ, văn hóa sửa chữa vẫn chưa bao giờ mất đi.
Đọc bài gốc tại đây.
